بازداشت بقایی و زخمی که سر باز کرد

بازداشت «حمید بقایی» معاون اجرایی دولت دهم داغ ترین خبری بود که سخنگوی قوه قضاییه در نشست مطبوعاتی اخیر خود اعلام کرد؛ خبری که پرونده تخلفات و فسادهای گسترده دولتی را که رییسش آن را «پاک ترین دولت در تاریخ ایران» می خواند بار دیگر باز کرده است.



  

1-بقایی نخستن فرد از حلقه نزدیک به احمدی نژاد نیست که بازداشت شده و به احتمال زیاد آخرین نفر نیز نخواهد بود. قبل از او هم «محمدرضا رحیمی» معاول اول او در دادگاه محکوم شده بود. شاید اگر فقط همین 2 نفر از مجموعه یاران احمدی نژاد کارشان به دادگاه کشیده شده بود، می شد با اندکی اغماض از کنار سطح مدیریتی این 2 گذشت و تخلفاتشان را در چارچوب تخلفات معمول که در همه دنیا احتمال روی دادن دارد، تعریف کرد اما کثرت افراد نزدیک به او در میان متخلفان سبب می شود که به این موارد جدی تر نگاه کنیم.

«مه آفرید خسروی»، «بابک زنجانی»، «محمدشریف ملک زاده»، «علی اکبر جوانفکر»، «بهمن شریف زاده»، «عبدالرضا داوری»، «محمد رویانیان»، «مسعود زریبافان»، «سعید مرتضوی»، «آزاده اردکانی» و «علیرضا عامری» همه از چهره های نزدیک به رییس جمهوری پیشین هستند که پایشان به دادگاه و بعضا زندان باز شده است. خود احمدی نژاد هم یک پرونده باز و در حال بررسی دارد. حتی در فضای مجازی گفته و نوشته شده که «اسفندیار رحیم مشایی» رییس دفتر احمدی نژاد نیز در مسایل مالی متهم است. بنابراین به نظر می رسد که انجام دادن تخلف درهشت سال مورد نظر نه تنها یک استثنا نبوده است بلکه می توان گفت اداره کشور روی پاشنه تخلف چرخیده است.

این که هر روز گوشه یی از تخلفات آنان برملا می شود این ضرورت را ایجاد کرده است موضوع فساد و تخلف را در آن دوره زمانی فراتر از آنچه افراد انجام دادند بررسی کنیم. به عنوان نمونه مردم انتظار دارند بدانند که درآمد نفتی کشور در آن هشت سال - بالغ بر 800 میلیارد دلار - در کدام بخش از اقتصاد کشور هزینه و سرمایه گذاری شده و آثار آن چیست؟ وقتی تفاوت رشد 6 درصدی اقتصاد در سال 84 با رشد منفی پنج درصدی سال آخر را کنار پرونده بابک زنجانی ها و ... قرار دهیم، روشن می شود که دایره تخلفات دولت قبل خیلی بزرگتر از آن چیزی است که تا امروز فاش شده است. وقتی نرخ تورم از 12 درصد به 45 درصد می رسد باید پرسید آثار مثبت آن همه درآمد چیست؟

2-یکی از دلایل ویژه بودن تخلفات همکاران سابق احمدی نژاد از آنجا نشات می گیرد که آنان بیش از هر کس دیگری در نظام جمهوری اسلامی ایران مدعی پاکدستی، مهروزی ، عدالت محوری و خدمت گزاری بودند. به همین خاطر است که تناقض میان شعارها و عملکرد آنان به مفاهیم کلانی همچون عدالت و حمایت از محرومان نیز آسیب می زند.

از سوی دیگر برملا شدن پرونده های فساد اقتصادی – همچون پول دادن رحیمی به 170 نماینده مجلس، تخلفات بودجه ای گسترده، ندادن پول مترو به شهرداری تهران، واریز 16 میلیارد تومان به حساب 2 امضای احمدی نژاد و بقایی، بخشش زمین های نمایشگاه و ... - و غیراقتصادی – پرونده بورسیه های غیرقانونی – سبب می شود تا دریابیم چطور برخی سوار بر موج سیاست های پوپولیستی و شعارهای مردم فریبانه توانستند در این حجم به مردم و کشور آسیب رسانند . به عبارت دیگر این تلنگری به جامعه است و باید از آن درس گرفت تا در زمانی دیگر و از سوی فردی دیگر به همین دام نیفتیم.

3- پرده برافتادن از لطمات گسترده یی که در حوزه های مختلف به کشور وارد شده است بیش از هر چیز جای خالی مطبوعات آزاد در دوره مورد نظر را به رخ می کشد. اگرچه هنوز هم مانند ادوار گذشته در این زمینه کاستی های قابل توجهی وجود دارد اما می دانیم که آزادی رسانه یی در دوره احمدی نژاد در بدترین وضعیت خود قرار داشت و این امر در بروز و رشد فسادهای اینچنین موثر بوده است.

نقش نظارتی مطبوعات در کنترل و کاهش مفاسد اداری و اقتصادی به هیچ وجه قابل انکار نیست. بنابراین پرواضح است که اگر در همان دوره یکی از این موارد رسانه یی می شد از سرعت رشد و تسری آن نیز کاسته شده بود زیرا مطبوعات و رسانه ها بدون آنکه هزینه یی برای دولت دربرداشته باشند به تجسس و نظارت بر رفتار دستگاه های دولتی می پردازند و در امر بازرسی به طور غیرمستقیم به دولت کمک می کنند.

در حقیقت افشای فساد اداری در مطبوعات هزینه های اجتماعی و سیاسی فساد را برای مرتکبان آن ها افزایش می دهد. بنابراین انتشار گزارش فسادهای انجام شده در رسانه ها مانع اعمال نفوذ افراد برای مسکوت نگاه داشتن و پیگیری نکردن فساد می شود. به عبارت روشن تر مطبوعات آزاد ابزار نیرومندی برای آگاهی افکار عمومی از رویدادهای جامعه هستند و جریان اطلاعات در یک جامعه مردم سالار و دارای آزادی بیان به شرط آنکه ثابت باشد و مدام مورد سوء استفاده قرار نگیرد ، رسوایی های اقتصادی و سیاسی مقامات دولتی و غیر دولتی را فاش خواهد کرد. 

افزایش آگاهی عمومی از طریق توجه رسانه ها به مساله فساد به ضرورت به معنای افزایش سطح فساد نیست بلکه افزایش آگاهی مردم به همراه افزایش اعتماد عمومی به دولت - در مبارزه با فساد- می تواند به کاهش فساد کمک کند. 

4- فراموش نکنیم که اگرچه این تخلفات در دولت های نهم و دهم اتفاق افتاده و امروز نخستین کسی که مورد نقد قرار می گیرد محمود احمدی نژاد است که این بستر را فراهم کرده و این متخلفان را در راس امور مهم و اساسی کشور قرار داده و بر حضور آنها اصرار داشته است اما در یک نگاه واقع بینانه و اصولی ناگزیریم که از فردنگری فاصله گرفته و این مساله ویژه و مهم را به شکل ساختاری و صحیح بررسی کنیم.

روشن است که تجمیع قدرت و ثروت در یک اقتصاد رانتی این امکان را فراهم کرده که کسانی دست به این تخلفات بزنند. بنابراین نمی توان ایرادات نظام اقتصاد دولتی و رانتی به عنوان یکی از عوامل پدید آورنده فساد را نادیده گرفت. به همین خاطر باید توجه داشت ، مادامی که به سمت بهره گیری از توانمندی های بخش خصوصی واقعی حرکت نکرده و دولت را به انجام دادن وظایف حاکمیتی و سیاست گذاری های اقتصادی محدود نکنیم نباید منتظر ایجاد تحولی در فضای اقتصادی و سیاسی کشور بود. 

احمدی نژادها ، رحیمی ها ، بقایی ها ، زنجانی ها ، خاوری ها ، مرتضوی ها و ... بارها و بارها در این ساختار متولد شده ، رشد می کنند و لطمات بیشتری وارد می کنند. بنابراین ضرورت دارد که مساله را ریشه یی تر و دقیق تر وارسی و علت یابی کنیم تا در مسیر رفع مشکلات نیز با مشکل کمتری پیش برویم. بازداشت بقایی باعث شد تا زخم حاصل از فسادهای کلان دولت قبل دوباره سرباز کند اما می توان امیدوار بود که با بررسی دقیق عوامل زمینه ساز آن از گذشته درس بگیریم .
نواندیش