الزامات توسعه فناوری‌های زیست محیطی

حسن جنگاور

تا زمانی که محیط زیست به عنوان یکی از اصول اساسی در توجیه طرح های واحدهای صنعتی و هزینه های مترتب بر آن به عنوان پارامتری برای وضع و ایجاد اقدامات بازدارنده در نظر گرفته نشود، حرکت به سمت فناوری های سازگار با محیط زیست در کشور محقق نخواهد شد.

 

محیط زیست از مقوله های بسیار مهمی است که تاکنون در کشورهای در حال توسعه کمتر مورد توجه قرار گرفته است و ایران نیز از این مهم مستثنی نبوده است. آنچه در سال های اخیر شاهد آن هستیم و با قوت و قدرت بیشتر در آینده و حتی در عرصه بین المللی در مورد مسائل زیست محیطی به آن پرداخته خواهد شد، لزوم توجه به محیط زیست به عنوان عامل ضروری استمرار سلامت انسان ها بر روی کره خاکی همزمان با در نظر گرفتن سایر ابعاد آن است. در این راستا کشورها به منظور همراهی و مشارکت در برنامه‌های زیست محیطی، اقداماتی انجام می دهند که مهم‌ترین آنها می‌تواند استفاده از فرصت‌های بین‌المللی و اعمال محدودیت‌ها در صورت عدم پایبندی و همراهی در برنامه‌های زیست محیطی باشد.

محیط زیست از طیف وسیعی از فعالیت‌ها بصورت مستقیم یا غیر مستقیم متاثر می‌شود. لذا با توجه به توسعه جمعیت و افزایش نیازهای انسان‌ها، میزان بهره‌ای که از منابع طبیعی برده می‌شود، بیش از توان طبیعی جبران آن از سوی محیط زیست است. پیشرفت دانش بشری و نمود آن در فناوری‌های پیشرفته، سبب شده است که تا حدودی میزان تخریب منابع طبیعی کاهش یابد. لذا طی سال‌های اخیر، استفاده از فناوری به عنوان یکی از راهکارهای کاهش آسیب به محیط زیست از سوی برنامه‌ریزان این عرضه مورد توجه قرار گرفته است. توجه به این موضوع در جهان تا آنجا پیش رفته است که در عرصه بین المللی و از سوی کنوانسیون تغییرات آب و هوای سازمان ملل متحد، مکانیزمی با عنوان «مکانیزم فناوری» در سال 2009 ایجاد شده است تا این امکان فراهم شود که کشورهای در حال توسعه از طریق بهره‌برداری و استفاده از این مکانیزم به حفظ محیط زیست با توجه به الگوی رشد توسعه پایدار توجه کنند.

حال سوال جدی در مورد استفاده از فناوری‌های پیشرفته به منظور حفظ و کاهش تخریب محیط زیست در کشور این است که در چه صورت صنایع از فناوری‌های سازگار با محیط زیست استفاده خواهند کرد و باید چه راهکارهایی به منظور پذیرش آنها مورد توجه سیاستگذاران زیست محیطی کلان کشور قرار گیرد؟

اولین و مهمترین ضرورت استفاده از فناوری به منظور حفظ و یا کاهش تخریب محیط زیست، توجه به موضوع «اقتصاد محیط زیست» است. در اقتصاد محیط زیست لزوم در نظر گرفتن هزینه‌های خارجی ناشی از فعالیت‌های اقتصادی که همواره هزینه‌های زیست محیطی در آن لحاظ می‌شود، از اهمیت بالایی برخوردار است.

در این خصوص تاکنون هزینه تخریب محیط زیست بصورت هزینه در بخش هزینه‌ای اقتصاد ملی در نظر گرفته نشده است اگر چه مسئولین امر به دنبال لحاظ آن در حساب‌های ملی کشور بوده‌اند ولی هنوز آماری در این زمینه منتشر نکرده‌اند. لذا در صورت انتشار «تولید ناخالص ملی سبز» که در برگیرنده هزینه های مترتب بر محیط زیست است، می‌توان میزان هزینه‌ها را مشخص نموده و سپس ابزارها و سیاست‌های مترتب بر آن به منظور جبران یا کاهش هزینه‌ها بصورت واقع بینانه‌تری قابل پیگیری خواهد بود.

 بنابراین در کشور تاکنون ابزاری بازدارنده برای صنایع آلاینده بر اساس مستندات مرتبط با برآورد هزینه‌های زیست محیطی آنها وجود نداشته است و آنچه در خصوص صنایع آلاینده سال‌هاست در حال انجام است، اخذ جرائم ناچیز نسبت به میزان درآمد این صنایع است. تا زمانی که محیط زیست به عنوان یکی از اصول اساسی در توجیه طرح های واحدهای صنعتی و هزینه‌های مترتب بر ان به عنوان پارامتری برای وضع و ایجاد اقدامات بازدارنده در نظر گرفته نشود، حرکت به سمت فناوری‌های سازگار با محیط زیست در کشورمحقق نخواهد شد.

موضوع دیگر در خصوص استفاده از فناوری‌های سازگار با محیط زیست، کمک برای دستیابی و بکارگیری آنها است. دسترسی به این فناوری‌ها با توجه به شرایط فعلی کشور، نیازمند اتخاذ ساز و کار متفاوتی است. از جمله مهمترین فرصت‌های موجود به منظور دستیابی به فناوری‌های زیست محیطی، استفاده و بهره‌برداری از ظرفیت‌ها و پتانسیل‌های مراکز و شبکه‌های فناورانه تحت حمایت و نظارت سازمان ملل متحد است.

 در این خصوص کنوانسیون تغییرات اقلیم سازمان ملل متحد اقدام به ایجاد «مرکز و شبکه فناوری اقلیم (CTCN)» نموده است که این امکان را برای کشورهای مختلف فراهم نموده است تا از طریق ارسال درخواست‌های فناورانه خود، بتوانند به نیازمندی‌های خود دست یابند.

دیگر موضوع مهم و قابل تامل در خصوص استفاده از فناوری‌های سازگار با محیط زیست، توجه به هزینه تامین این فناوری‌ها است. معمولاً فناوری‌های سازگار با محیط زیست در مقایسه با سایر فناوری ها از قیمت بالاتری برخوردار است که ضروری است دولت برای صنایع متقاضی و استفاده کننده از آنها، اقدام به اعطای برخی امتیازات و یا معافیت‌ها نماید تا بتواند از این طریق، انگیزه کافی برای تشویق و ترغیب صنایع به منظور استفاده از فناوری‌های سازگار با محیط زیست را فراهم کند.

در پایان می‌توان گفت که ضرورت استفاده از ظرفیت‌های فناوری، باید به عنوان یکی از راهکارهای حفظ و کاهش تخریب محیط زیست در کشور با در نظر گرفتن ملزومات آن مورد توجه جدی قرار گیرد. در این راستا لازم است که تمامی سازمان‌ها و نهادهای ذی‌نفع به نحو شایسته‌ای با هم همکاری نمایند تا بتوان در آینده سرعت تخریب محیط زیست را کاهش دهیم و برای آیندگان تنها تصویری از محیط زیست به جایی نگذاریم!

اقتصاد نیوز